VİOP, “Vadeli işlem ve Opsiyon piyasası” kısaltılmalarından oluşmuş ve borsada vadeli finansal enstrümanlarda işlem yapmak isteyen yatırımcıların bir araya geldiği regüle olmuş bir piyasadır. Popüler türev ürünler arasında olan VİOP yatırımcıların kaldıraçlı işlem yapabildiği bir piyasadır. VİOP’ta yatırımcılar düşük teminat ve çift yönlü işlem yapabilme fırsatına sahipler. Yani hem short (kısa) hem de long (uzun) pozisyon açılabilmektedir. Kısa pozisyon, aldığınız varlığın fiyatının düşeceğini beklemek demekken uzun pozisyon yükseleceğini beklemek demektir. VİOP’ ta BIST – 30, USD, Euro, EUR/USD çapraz kuru, altın, buğday, pamuk, enerji, pay senedi vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyonlar işlem görmektedir.
VİOP yatırımcıya riskten korunma, yüksek likidite, kaldıraçlı işlem, vergi avantajı, çift yönlü işlem ve teminat nemalanması gibi bazı imkanlar sunmaktadır. Bunlara karşın VİOP yüksek kaldıraç ve yüksek oynaklıktan dolayı riskte içermektedir. Vadeli işlem sözleşmeleri, belirtilen varlığın belirli bir vade sonunda alma ya da satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir. Bu sözleşmeler borsada belirli kodlar ile işlem görmektedir. Örnek vermek gerekirse; F_USDTRY1220 kodlu kontrat bir USD/TRY işlem kontratıdır. Her kod belirli bir sıraya göre oluşmaktadır. F_ kontratın türünü (Futures ya da Opsiyon), USDTRY varlık türünü ve 1220 ise vade tarihini ay ve yıl olarak göstermektedir. Yani F_USDTRY1220, aralık sonu vadeli USD/TRY sözleşmesidir.
VİOP’ta teminat tutarları Takasbank tarafından belirlenmekte olup 1 sözleşme başına yatırılması gereken tutarı göstermektedir. Teminat tutarları belirli aralıkla güncellenmektedir. Pay piyasasından farklı olarak teminat tutarları pozisyonun taşındığı her gün başına nemalandırılmaktadır.
Vadeli işlem örneği;
Bir yatırımcı Dolar/TL’nin yükseleceğini düşünerek 7,80’den 10 adet F_USDTRY1220 sözleşmesi uzun pozisyon almış olsun. Her bir Dolar/TL sözleşmesi 1000 USD büyüklüğünde olup güncel teminat tutarı 850 TL’dir. Yani yatımcı totalde 8500 TL teminat ödeyerek 78.000 TL büyüklüğünde bir pozisyon açmıştır. Yatırımcının tahmini doğru çıkıp pozisyonunu aynı gün içerisinde 7,90’dan kapattığı zaman kazancı şu şekilde hesaplanır.
KAR/ZARAR = (Satış Fiyatı-Alış Fiyatı)*1000*Sözleşme adedi
Bu denklemden (7,90-7,80)*1000*10 yatırımcının karı 1000 TL olarak bulunur. Yine aynı şekilde kapanış fiyatı 7,90 değil de 7,70 olsaydı yatırımcı 1000 TL zarar etmiş olacaktı. Eğer pozisyon bir sonraki güne taşınırsa hesaptaki total bakiye ve teminat tutarı nemalandırılır ve yatırımcı faiz geliri de elde etmiş olur.