Merkeziyetsiz Borsa (DEX) Nedir?

Merkeziyetsiz borsa, veya DEX, işlemlerin doğrudan cüzdanların arasında gerçekleştiği eşler arası bir pazar yeridir. Merkeziyetsiz borsalar, kripto paraların temel olanaklarından birini yerine getirir: bankalar, brokerler veya başka herhangi bir aracı tarafından yetkilendirilmeyen finansal işlemleri teşvik etmek. Uniswap ve Sushiwap gibi birçok popüler DEX, Ethereum blok zincirinde çalışan ve merkeziyetsiz finans ürünlerinin bir parçasıdırlar. Ancak Ethereum blok zincirinin yanı sıra başka blok zincirlerde de çalışan birden çok DEX vardır. Binance Smart Chain ve Avalanche bunların başında gelir. Merkeziyetsiz borsalar 2020 ilk çeyreğinden itibaren artan kullanım alanları ile birlikte 2021’in ilk çeyreğinde bu borsalardan 217 milyar dolarlık işlem gerçekleştirildi. Nisan 2021 itibariyle, Mayıs 2020’ye göre on kat artışla iki milyondan fazla DeFi yatırımcısı vardı.

Merkeziyetsiz Borsa (DEX) nasıl çalışır?

Merkezi borsaların (Binance, Coinbase) aksine, merkeziyetsiz borsa fiat paralar ve kripto paralar arasında işlem yapmanıza izin vermez. Bunun yerine kripto para birimleri arasında işlem yapmanıza olanak sağlar. Merkeziyetsiz Borsalar bir dizi akıllı kontratlar ile çalışırlar. Merkesiyetsiz Borsa Algoritmik olarak diğer borsalardaki fiyatlar ile belirlenen birim fiyatlar üzerinden kullanıcıların likitide sağladığı havuzlar (Pool) ile çalışır. Kullanıcılar bu havuzlara likitide sağlayarak faiz ve yapılan her işlemden komisyon geliri elde ederler. Merkeziyetsiz borsalar  iki varlık arasında gerçek zamanlı fiyat sunmaya olanak sağlayan otomatik piyasa yapılar ile çalışır. Merkezi borsalarda emir defterlerine kaydedilen alım satım işlemlerini, kendiliğinden çalışan akıllı sözleşmelerle yöneten sisteme otomatik piyasa yapıcı (Automated Market Maker, AMM) denir.

Merkeziyetsiz Borsanın Avantajları

• Kripto para çeşitliliği

Merkeziyetsiz borsalar neredeyse sınırsız bir kripto para yelpazesi sunar. Bunun nedeni herkesin Ethereum, Binance Smart Chain ve Avalanche tabanlı kripto para üretip bunun için bir likidite havuzu oluşturabilmesidir, böylece hem incelenmiş hem de incelenmemiş çok sayıda proje ortaya çıkmaktadır.

• Haklenme riskinin azalması

Merkesiyetsiz borsalarda yaptığınız tüm işlemleri kendi cüzdanınızdan gerçekleştirdiğiniz için merkezi borsalardaki gibi sizin kontrolünüzde olmayan bir durumdan dolayı fonlarınızın çalınması durumu azalmış oluyor. Tabikide bu noktada etkileşime girdiğiniz akıllı kontrat ile neye yetki verdiğinizi biliyor olmanız gerekmektedir.

• Anonim olarak işlem yapabilme

Merkeziyetsiz borsalarda işlem yaparken kişesel herhangi bir bilge gerekmemektedir.

Merkeziyetsiz Borsanın Dezavantajları

• Karmaşık kullanıcı ara yüzleri

Merkezi borsalar ile kıyaslayacak olursak, DEX’ler daha karmaşık kullanıcı arayüzlerine sahiptir. Kullanıcıların bu arayüz üzerinden akıllı kontratlar ile etkileşime geçtiği için karışık arayüz bazı durumlarda kullanıcıların zorluk yaşamasına neden olabilir.

• Akıllı kontratların güvenilirliği

Herhangi bir akıllı kontrat sunduğu güvenlik önlemleri kadar güvenlidir. Kontratın içersindeki kodlarda olan hatalar,açıklar ve buglar fonlarınızın kaybına sebep olabilir. Bu sebeple etkileşime geçtiğiniz kontratın güvenilirliğinden emin olmanız gerekmektedir.

• Riskli coinler

Çoğu merkeziyetsiz borsada bulunan incelenmemiş çok sayıda token bulunduğundan alınan tokenın dolandırıcılık amaçlı olmadığından emin olmanız gerekmektedir. Bunun içinde o kripto paranın akıllı kontratının denetlenmiş olması gerekmektedir.

Merkeziyetsiz Borsalarda Nasıl İşlem Yapılır?

Uniswap, Pancake swap ve Pangolin gibi merkeziyetsiz borsalara kendi kripto cüzdanınız ile bağlanarak işlem yapabilirsiniz. Bu konuda en çok kullanılan Metamask cüzdanın, hem chrome eklentisi olan hem de mobil uygulması vardır. Metamaskın yanı sıra Trust Wallet ve Coinbase Wallet DEX’lere bağlanırken kullanılan popüler kripto para cüzdanlarıdır. Ayrıca kullanıcılar merkeziyetsiz borsalara cüzdan içerisinden QR kod okutarak bağlanabilirler. Cüzdanınızı borsaya bağladıktan sonra işlemleriniz gerekli fonu transfer edip kolay ve hızlıca işlem yapmaya başlayabilirsiniz. Yazının başında havuzlara likitide sağlayan kullanıcaların faiz ve komisyon geliri elde ettiğinden bahsetmiştim. Merkeziyetsiz borsalarda işlem yapan her kullanıcı işlem başına belirli bir oranda işlem ücreti ödemektedir ve bu işlem ücreti likitide sağlayıcılara dağıtılmaktadır. Kullanıclar bu işlem ücretine ek olarak her işlemin blok zincir üzerinde onaylanması için belirli miktar transfer ücreti ödemek zorundadırlar.

Ethereum üzerinde yapılan işlemler için dinamik bir transfer ücreti yapısı olduğu için insanlar işlemleri için yüksek ücret ödeyip kontratlar ile etkileşime girmek istemektedirler. Ethereum üzerindeki bu yüksek ücretlerden şikayet eden kişiler ikinci katman (Layer 2) uygulamarı olan Optimism ve Polygon’u kullanmaktadırlar. Ethereum’un yanı sıra diğer blok zincirlerde BSC ve Avalanche’da transfer ücretleri çok daha düşük olduğundan insanlar bu zincirlerde de merkeziyetsiz borsalarda işlem yapmaktadırlar.