Akıllı kontrat, diğer kontratlar gibi bir anlaşmanın şartlarını ve koşullarını belirler. Akıllı kontratları diğerlerinden farklı kılan ise blockchain üzerinde öalışan bir uygulama ya da program olarak tanımlanmasıdır. Genelikle bilgisayar kodları tarafından belirlenen kurallar üzerine kurulu olan akıllı kontratlar bütün ağ nodeları tarafından kopyalanarak uygulamaya girer.Akıllı kontratlar günümüzdeki güvene dayalı olarak yaratılan protokollerin yerine, her iki tarafında birbirlerini tanımadan ve karşılıklı olarak güven duymadan blockchain üzerinden taahhütler verebilecekleri kodlardan oluşan bir dizi programlardır. Akıllı kontratların kullanılması, klasik dünyadaki aracıların ortadan kalmasına neden olduğu için operasyonel maliyeti büyük ölçüde düşürür.
Akıllı kontratlar geliştiricilere geniş bir yelpaze ile merkezi olmayan uygulamalar ve tokenlar oluşturmlarına olanak sağlar. Yeni finansal araçlardan, lojistik ve oyun deneyimlerine kadar her şeyde kullanılan akıllı kontratlar, diğer kripto işlemleri gibi bir blok zincirler içerisinde depolanmaktadır. Blokchain üzerine bir akıllı kontrat eklendikten sonra genellikle geri alınamaz veya değiştirilemez.(Bazı istisnalar hariç) 2014 yılında Ethereum’un yayınlaması ile yavaş yavaş popüler hale gelmeye başlayan akıllı kontratlar farklı blockchinler üzerinde farklı şekilde uygulamaya konulabilmektedir.
Akıllı kontratlar en basit anlatım ile belirli bir koşulun yerine getirilmesi durumunda belirli bir görevi yerine getirir. Bu akıllı kontratlar bir blockchain üzerinde çalışan eğer veya ise gibi ifadeleri kullanan kod parçalarıdır. Akıllı kontratlar günümüzde çoğunlukla merkeziyetsiz uygulamalar (Dapps) tarafından kullanılmaktadır. Bu merkeziyetsiz uygulamalarının en bilinenleri Uniswap ve Compound örnek olarak verilebilir. Akıllı kontratlar ile çalışan araçları ya da uygulamaları basit bir anlatım ile şöyle kullanmaktayız. Elinizde bulunan Ethereum’u stabil bir kripto para olan USDT’ye çevirmek istiyorsunuz. Akıllı kontratlar ile çalışan Uniswap üzerinden size en iyi değişim oranını otomatik olarak bulup, bu işlemi gerçekleştirip size USDT’lerinizi göndermektedir. Klasik finans dünyasında ise bu işlemler pahalı ve uzun zaman işlemler iken akıllı kontratlar ile birlikte bu işelemleri saniyeler içerisinde çok düşük maliyetler ile gerçekleştirebilirsiniz.
Akıllı Kontrat Özellikleri
Akıllı kontratlar genel olarak belli başlı özelliklere sahiptir. Bunları şöyle sıralayabiliriz;
- Ağ üzerinde dağıtılmış yapı
- Deterministik işlemler
- Otonom işleyiş
- Değiştirilemezlik
Bir akıllı kontrat uygulamaya koyulduktan sonra ona yeni bir fonksiyon eklemek mümkün değildir. Ancak eğer yazılan kodun içerisinde yaratıcı tarafından yerleştirilen bazı kodlar ile kontrat silinebilir veya yerine yeni bir kontrat koyulabilir.
Akıllı Kontrat Tarihi
Akıllı kontrat kavramı ilk kez 1990 yıllarında Nick Szabo tarafından dile getirilmiştir. İlk örneklerinde otomatlar için parayı makineye atıp bir kutu kola veya ürün alıp para üzeri vermek temeline dayanmaktaydı. Zaman içerisinde daha da gelişen akıllı kontrat kavramı Ethereum’un ortaya çıkması ile birlikte daha fazla popülerlik kazanmaya başladı. Ethereum’un yanı sıra Neo, Tron, Avalanche, Polkadot ve Algorand gibi blockchainler de akıllı kontratları desteklemektedir.
Akıllı Kontrat Hacklenebilir mi?
Akıllı kontratlar insanlar tarafından yazılmış kod dizinleri olduğu için hatalara ve açıklara neden olabilmektedir. Akıllı konratlar açık kaynaklı olduğu için kodlar herkes tarafından görülebilir, kopyalanabilemektedir. Kod içerisinde bir açığın olması o akıllı konratın bir hacker ya da kötü niyetli kişiler tarafından fark edilmesi içeride bulunan fonun çalınmasına sebep olabilir. Kodların değiştirilemez olması bazı durumlarda zorlayıcı olabilmektedir. Ethereum üzerinde The Dao olarak bilinen Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonu (DAO) 2016 yılında hacklendiğinde akıllı konratın kodundaki sorunlar sebebiyle milyonlarca ETH çalındı. Kodlar değiştirilemez olduğu için geliştiriciler bu açığı düzeltemedi. Bu olaydan sonra ise Ethereum zinciri üzerinde bir hard fork yapıldı ve günümüzde kullandığımız Ethereum zinciri yaratıldı. Bu yapılan ile hack tersine çevrilip çalınan fonlar sahiplerine iade edildi. Ancak ilk zincir ise blockchain üzerinde yapılan işlemlerin hiçbir zaman değiştirilmemesi gerektiğini savunduğu için hack olayına müdahale etmedi ve böylece bu zincir şuan kullanılan Ethereum Classic olarak adlandırıldı. Bu sorun tamimiyle kontrat kodlarından kaynaklandığını ve Ethereum blockchaininde kaynaklanmadığını belirtmek gerekmektedir.
Bütün bu artı ve eksilerine rağmen akıllı konratlar kripto para dünyasında büyk bir etki yaratmış ve yaratmaya devam etmektedir. Akıllı konratlar ile yaşadığımız toplumda büyük değişiklikler yaratma potansiyeli ile birlikte birçok yeni uygulama ve araçlar ile değişiklik yaratma potansiyeline sahiptir.